eile

1. Сяргей Шупа. Падарожжа ў БНР. Усё ок, прыемна чытаць, цьвярозы погляд ігд. Толькі што аўтар злоўжывае канструкцыяй «хтосьці з кімось на чале»:
   • Выданьне арганізаваў нью-ёрскі Беларускі інстытут навукі й мастацтва на чале зь яго бязьзьменным дырэктарам Вітаўтам Кіпелем.
   • ...надзвычайная камісія па барацьбе з контрарэвалюцыяй і сабатажам (ЧК) на чале з Фэліксам Дзяржынскім.
   • ...нацыянальны камітэт на чале з буйным земляўласьнікам Раманам Скірмунтам.
   • ...раду беларускіх арганізацыяў на чале з выканкамам.
   • Выканаўчы Камітэт Рады Зьезду з 17 чалавек на чале з журналістам Язэпам Варонкам.
   • ...утвараецца Народны Сакратарыят Беларусі на чале зь Язэпам Варонкам.
   • Палітыкі правай арыентацыі на чале з буйным земляўласьнікам Раманам Скірмунтам.
   • Дыпляматычная місія на чале з Аляксандрам Цьвікевічам.
   • Віцебская арганізацыя Беларускай сацыялістычнай грамады на чале зь Міхаілам Мялешкам.
   • ... беларускую дэлегацыю на чале з Варонкам прыняў...
   • Правыя на чале са Скірмунтам, карыстаючыся...
   • ...дэлегацыя БНР у справах замежных перамоваў на чале зь вядучым беларускім палітыкам Антонам Луцкевічам...
   • Дэлегацыя на чале з Антонам Луцкевічам 5 лістапада заявіла..
   • ...дэлегацыя віленскіх беларусаў на чале з братамі Луцкевічамі...
   • Місія на чале з паслом Цьвікевічам здолела дабрацца толькі да Варшавы.
   • ...горадзенскі камітэт утварыў дырэкторыю з 5 асобаў на чале з Бахановічам.
   • ...пляны вялікай расейска-нямецкай манархічнай змовы, на чале якой стаіць той самы генэрал Біскупскі.
   • Раней Ладноў абвінаваціў Урад БНР на чале з Ластоўскім у супрацы зь нямецкімі й расейскімі манархістамі.
   • ...стаяць на ўсходніх межах Польшчы на чале беларускіх паўстанцаў.
   • Пры ўрадзе было ўтворанае Міністэрства беларускіх справаў на чале зь Язэпам Варонкам.
   • Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі на чале з Кастусём Езавітавым...
   • частка «старой» Рады на чале з старшынём Ураду Луцкевічам...
   • На гэта астатнія міністры на чале з прэм’ерам адказалі...
   • ...ўзятая беларусамі на чале з самім грамадзянінам Мамонькам.
   • Была сфармаваная дэлегацыя БНР на чале з Ластоўскім...
   • Пераезд Ураду БНР на чале з Ластоўскім у Коўна...
   • ...выправілася і дэлегацыя БНР на чале з Ластоўскім
   • И нават: Прадстаўнікі ўраду Ластоўскага зь ім самым на чале...
   • На чале Дзяржаўнай Калегіі стаў яе ініцыятар Пётра Крачэўскі.
   • ...адбываецца «піўны путч» на чале з Адольфам Гітлерам.
   • Літоўцы спынілі ўсялякую падтрымку Ўраду БНР на чале зь Цьвікевічам. — Выходзе так, што з-за Цьвікевіча й спынілі? А каб ня ён быў на чале, ці вогуле без чала быў бы Ўрад, дак не спынілі бы?
   • Дык жа цэнтар ёсьць, адказвае Цьвікевіч — Урад БНР на чале зь ім самім.
   • ...утварэньня новага Ўраду БНР на чале зь Цьвікевічам.
   • Краёвы цэнтар на чале з Луцкевічам.

   І гэта на 340 старонак! Нібы ня могуць людзі штосьці рабіць вольны, мусі зайн орднунг, заўжды патрэбны быць галава. Так і бачыцца, што героі Шупы ходзяць толькі чаргою, у нагу. Іскры спад абцаса так і ляцяць. Нават заявляе дэлегація толькі на чале, нават міністры адказваюць на чале — мусі быць — хорам, аднагалосна, як у грэцкай трагэдыі. З карыфеем. Пр. Take me to your leader.

   Як чалавек дастаткова сідзеўшы ў архівах, я цалкам разумею лёгіку кнігі — гісторыя праз займальныя анекдоты, сборнік найбольш цікавых кавалкаў, выпісаў з архіўных дакумантаў. Светоній для бедных. Але ж, далібог, чаму бы пакрыўдзілі прі кожнам кавалку адносачкі да крыніцаў? Можна ўзяць яго ж, Шупы, два тома, у якіх ён быў выдрукаваў раней усе дакуманты БНР, якія знайшоў, са ўсемі адноскамі й сігнатурамі й там кожны раз поркацца. Але ж ці не было б зручней даваць адноскі, як с 1990х ужо ўсе робяць? Колькі б места яны занялі? Два, тры радка на старонку? Вага (не фізычная) кнігі была б зусім іншай. Што злога адбудзецца калі «чайнікі» (да якіх адрэсуецца аўтар) сьведаюць, у яком архіве што ляжыць?

2. Андэрсан. Галёшы шчасьця. (Чытана, каб уразумець, што ж нагадвае лёзунг «Будзьма беларусамі». Сапраўды, папугая з байкі Андэрсана, які: «...мог ясна вымаўляць толькi адну фразу, якая нярэдка гучала вельмi камiчна: «Не, будзем людзьмi!», а ўсё астатняе атрымлiвалася ў яго гэтак жа незразумела, як шчэбет канарэйкi». Калі з’явiлася яго жэрці кошка, ён толькі й мог што ляпаць крыламi, крычачы: «Не, будзем людзьмi!»
3. חיינדקל לונסקי. די בילדער פון ווילנער געטאָ.
4. Banguolis Balaševičius. Agentas ir robotas. Debiutinė fantasto knyga (1973). Visai nebloga novelė apie homorobotą ir, kaip matosi iš pavadynimo, agentą: kiekvieno lietuvio svajonė išgaruoti iš Tarybinio Sajungos, nors ir į tolį kosmosą. Apie Balaševičiaus, kaip ne gėda, nera Viki-straipsnio, užtat autoras yra dar gyvas Ignaline irgi rašant (kaip Arminas Norkus). Paskuolinau knygą iš Keifo kavinės. Tikrai gražinsiu.
5. Успенский. Пластмассовый дедушка (ничего хорошего, кроме названия).
6. Рушди. Прощальны вздох мавра, Земля под ее ногами итд. — Такие книги должны читать советские служащие на пляже.
7. זינגער. פון א וועלט וואָס איז נישט מער.
8. Николев. Василий-остров.
9. Aino Tigane. Eeskuju ja tagakuju (1963). Не представляю, как это переводится: пример и контр-пример? вожатый и ведомый? Название по рассказу про двух девочек, одна их которых уже стала октябренком, а другая нет: Sina oktoobrilaps veel pole, aga mõnikord oled minu eeskiju küll. Ja mina sinu tagakuju. (Ты еще не октябренок, но часто служишь мне примером. А я тебе — замер. Такое детское слово от taga ’позади‘, как антонима ees ’впереди‘, от которого образовано eeskiju ’образец, пример‘. Ага, на немецкий так и перевели: Vorbild und Nachbild — Пример и копия, образец и подражание.) Must nukk.